Communication Through Music

-Yam Bahadur Dura

German philosopher Friedrich Nietzsche had rightly opined, 'Without music, life would be a mistake.' Human life would have been boring if there were no music. Music is one of the greatest creations of human, which gives us relief in pain and help us to reduce the stress in the hustle-bustle of daily life. In a real sense, music is life and life is music. Everybody under the sun loves music. It is scientifically proved fact that listening to music helps our brain work better.  Not only this, music makes us smarter as well. That's why music is as considered soul and driving force of human life.

The whole saga of music remains incomplete if we don't talk about communication. Human life is impossible without communication. Music has much to do with communication. In other words, music itself is communication and it communicates sorrows and joys of human beings opening floodgates of human feelings and emotions.   Music and communication go hand in hand and they cannot be separated.

Being the universal language, music facilitates the process of conveying human feelings and emotions.  For instance, western music is superseding homegrown music and vice versa. Given the fact youths are following various genres of music, communication barrier is just rare. Music can communicate many dimensions of human life ranging from love to war.

History says that Prithivi Narayan Shah, the founding father of unified Nepal, used music to communicate message of 'Nepal unification campaign'. He utilized Gandarvas, the traditional musician caste, to sing in favor of united Nepal during 'Nepal unification campaign'.  This fact makes us to believe that music was the part of 'Nepal unification campaign'.

Gandarvas used to travel from village to village playing Sarangi and spreading news long before newspaper, radio and television came into being. Even after the arrival of radio and television, the role of Gandarva was in place. Karka, an eventful song sung by Gandarvas, was one of the key sources of information in rural areas of Nepal. Karkha, was consisted of news regarding killing, natural disaster, arson, famine, and so on. For this reason, Gandarvas were considered as oral newspapers in nooks and corners of rural Nepal. Their traditional role of spreading news is being sharply replaced by the modern communication tools like, newspapers, radios, TVs, online, mobile sets.

We all know that Rubin Gandarva who sang influential songs during April Movement of 2006 and he proved himself as a celebrity. His song communicated a strong sense uprising to the silent masses, which ultimately assisted to hammer  autocratic system and it became one of the forces that played a key role to topple king Gyanendra's direct rule.

Jhalakman Gandarva, a noted folksinger, sang an epoch-making song called 'Aamaile sodhlin ni, khai chhoro bhanlin...' The tear-jerker song is based on a real story. The story is about a laahure, an army, of Armala Village in Kaski who was killed in the World War II. The song represented the sentiments of ill-fated laahure families and Jhalakman Gandarva became a household name overnight. It proved that music is a powerful tool of communication.

Experts say that music plays a vital role in child education. Nursery rhyme, nursery song, lullaby, ballad, etc. are those musical media that communicate knowledge to the children keeping them happy and open-minded. According to experts, music helps children to develop listening skills, to recognize words, to build vocabulary, to develop creativity and imagination. Experts recommend that children should be taught through music.

According to a website content developed by National Literacy Trust, a UK based organization; babies can recognize their mother's heartbeat and voice from when they are in the womb. The website called 'Talk To Your Baby' further says that newborn babies come into this world able to hear and with a sense of rhythm.

The website reads, '...They recognise sounds and enjoy making their own. From the day one babies communicate and they enjoy using music to express themselves.'

Religious and spiritual orators use Bhakti Sangit, devotional music, while preaching. Devotional music is supplementary to their preaching. On many occasions, devotional music gives the meanings of the points that orators missed out to deliver in the course of preaching.  In addition, it gives a visual image of the things that the orators talked about. The message communicated by music is powerful and leaves a lasting impression on audiences and take them to a spiritual world.

Music is a cultural heritage, and communication gives life to it.  Communication and culture are inseparable.  Communication scholars have lots more to do with inseparable aspects of communication and music. Nepal lacks research works about relationship between communication and music. Clock is ticking. It is indicating that we need to discover different facets of correlation between communication and music. Let's explore the largely unexplored world. And, let's learn to communicate through music.

[Courtesy : Media Newsletter  (March, 2013) ]

नेपाली राजीतिमा इमान्दारिता

-यमबहादुर दुरा

धेरैजसो विश्लेषकहरूले राजनीतिलाई सत्ता र शक्ति आर्जन गर्ने कूटनीतिक खेल भनेर परिभाषित गरेका छन् । राजनीति मूलतः सत्ता र शक्ति हत्याउने खेल नै हो, जसमा सम्झौता र षडयन्त्र समानान्तर रूपमा सँगसँगै चलिरहन्छ भन्ने गरिन्छ । सबैले भन्ने गरेका छन्, राजनीतिमा साम, दाम, दण्ड र भेद प्रयोग हुन्छ । त्यसैले राजनीतिको शब्दकोश असम्भव भन्ने केही पनि हुँदैन भन्ने गरिन्छ । मिथकीय 'महाभारत' को कथादेखि  जहानियाँ राणा शासनको उदयसँग गाँसिएको 'कोतपर्व' सम्मको उथुलपुथुलपूर्ण घटनाक्रमहरूले राजनीतिको कठोर भाषा बोलेका छन् ।

अङ्ग्रेजीमा एउटा भनाइ छ, 'पोटिक्स् गभर्न्स एभ्रिथिङ ।' अर्थात हरेक कुरा राजनीतिबाट सञ्चालित हुन्छ । राष्ट्रप्रमुखदेखि रङ्कसम्म अनि प्रधानमान्त्री कार्यालयदेखि र कर्मजीवी किसानको झुपडीसम्म राजनीतिले प्रभाव नजमाई छाड्दैन । राजनीतिको सर्वव्यापकताका सम्बन्धमा अर्को भनाइ पनि छ, 'पोटिक्स् इज एभ्रिहृवेर ।' अर्थात् राजनीति जताततै छ । त्यसलै अराजनीतिक नागरिकमा राजनीतिको प्रभाव परिरहन्छ । यसलाई कसै गरी पनि पञ्छाउन सकिँदैन । राजनीतिलाई नतमस्तक भएर शिरोपर गर्नुको विकल्प छैन ।

अर्कोतिर, राजनीति सबै नीतिहरूको मूल नीति मानिन्छ । राजनीतिबाट नै देशका सम्पूर्ण नीतिहरू सञ्चालन हुन्छन् । मूल नीति ठीक नभएमा अरु नीति पनि ठीक हुनै सक्तैन । हाम्रो दिमाग ठीक नभएमा शरीरको अन्य अङ्ग प्रयोजनविहीन भएजस्तै । नेपालको अवस्था पनि लगभग यस्तै भएको छ । नेपालको राजनीतिक अस्थिरता र बेइमानीपनको प्रतिविम्ब जनजीवनका हरेक आयाम र पाटाहरूमा देखिन थालेको छ । यस घडीमा राजनीतिले थुपरेको सामाजिक कुप्रभाव हटाउन राजनीति नै सच्चिनु आवश्यक छ ।

राजनीतिमा साम, दाम, दण्ड र भेद प्रयोग हुने भए पनि राजनीतिक खेलको निश्चित नियमहरू छन् । शिकार खेल्ने क्रममा बास बसेको वा निदाएको प्राणीमाथि आक्रमण गर्नहुँदैन भन्ने नैतिक संहिता हाम्रो समाजमा भएजस्तै राजनीतिक गर्नेहरूले पनि राजनीतिक मैदानमा उत्रँदा आधारभूत आचार संहिता पालना गर्नुपर्छ । 'बहुजन हिताय, बहुजन सुखाय' को मर्म र भावनालाई व्यवहारमा उतार्नु नै राजनीतिक कर्मभूमिमा उत्रिएकाहरूले पालना गर्नुपर्ने मूलभूत आचार संहिता हो ।

बिडम्बना नै भन्नुपर्छ, नेपालका राजनीतिकर्मीहरू 'बहुजन हिताय, बहुजन सुखाय' को मर्म र भावनाको विपरीत हुने गरी चलेको पाइन्छ । उनीहरू नितान्त सीमित स्वार्थका लागि बहुसंख्यक नागरिकलाई सास्ती दिने काममा उद्धत् भएको पाइन्छ । उनीहरू व्यक्तिगत स्वार्थ र दलगत स्वार्थभन्दा माथि उठ्न सकेको देखिंदैन । आफ्नो दल सबैभन्दा बढी लोकतान्त्रिक भएको, लोकतान्त्रिक आन्दोलनमा आफ्नो दलले बढी योगदान गरेको, आफ्ना नीति र कार्यक्रम अरूको भन्दा बढी जनपक्षीय भएकोजस्ता आधारहीन गुड्डी हाँकेर आत्मप्रशंसामा रमाउनु र नगारिकलाई दिग्भ्रमित तुल्याउनु नै उनीहरूको नित्यकर्म बनेको प्रतीत हुन्छ ।

राजनीतिको मूल उद्देश्य देश र जनताको वृहत्तर हितका लागि आफूलाई कर्मक्षेत्रमा होमेर समाज सेवा गर्नु नै हो । आफ्ना व्यक्तिगत स्वार्थलाई तिलाञ्जलि दिएर शोषण, अन्याय, अत्याचार, अज्ञान, रोग र भोकका विरुद्ध आफूलाई समर्पित तुल्याउनु उनीहरूको धर्म हो । दुःखको कुरा, नागरिकको दु:खकष्ट अन्त्य गर्नुमा नभई सत्ता प्राप्ति र सुखभोगमा नेपाली राजनीति केन्द्रित भएको पाइन्छ । कतिपय अवस्थामा राजनीति गर्नेहरू नै नागरिकमाथि भएका शोषण, अन्याय र अत्याचारको कारकतत्व बन्न पुगेका छन् । राजनीति गर्नेहरूको उपस्थितिबाट नागरिकले संरक्षकत्वको अनुभव गर्नुपर्ने हो तर त्यसो नभई नागरिक थर्कमान हुनुपर्ने अवस्था आएको छ । यस्तो भएपछि नागरिकले उनीहरूबाट के आशा गर्ने ?

नेताहरूमा राजनीतिक इमान्दारिता क्षय हुँदै गएकोले उनीहरूद्वारा उच्चारित राष्ट्रवाद, राष्ट्रियता, जनजीविका र वृहत्तर राष्ट्रिय हितका सवाल हात्तीको देखाउने दाँतभन्दा बढी हुन सकेको छैन । नागरिकको पक्षमा बोलेर कहिल्यै नथाक्ने नेताहरू साँचो अर्थमा नागरिकका काम गर्छन् त ? अहिलेसम्मको उनीहरूको व्यवहारले त्यसलाई पुष्ट गर्दैन । राष्ट्रघाती सन्धि-सम्झौता गर्न रातरात एकजुट हुने तर राष्ट्रनिर्माणको अभियानमा चाहिँ सँधै फुटपरस्त भइरहने कार्यशैलीले उनीहरूले आफ्नो असली परिचय दिइरहेका छन् ।

राजनीति गर्नेहरूले सही तरिकाले देशको दिशा निर्धारण गर्नुपर्छ । देशको दिशा निर्धारण गर्ने क्रममा उनीहरूले 'बहुजन हिताय, बहुजन सुखाय' को मर्म र भावनालाई मनमा लिएर दृढनिश्चयी भई लक्ष्यमा अघि बढ्नुपर्ने हो तर उनीहरू बोलीमा लगाम नभएको दोधारे र दुइजिब्रे देखिएका छन् । उनीहरूको मनोदशा र मनोवेग यस्तै रहने हो भने नागरिकले अपेक्षा गर्ने ठाउँ रहँदैन ।  राजनीतिक इमान्दारिताको अभाव नै उनीहरूको सबैभन्दा ठूलो कमजोरी हो । नागरिकले उनीहरूबाट भाषण र खोक्रो आश्वासनको थुप्रो होइन, त्याग र तपस्या चाहेका छन् । सीमित स्वार्थलाई त्यागेर नागरिकको वृहत्तर हितका लागि आफूलाई समर्पित गरेमा मात्र देशले सही दिशा लिन्छ । यहाँनेर उनीहरूलाई राजनीतिक इमान्दारिता देखाउन अवसर छ ।

महर्षि व्यासले भनेका थिए, 'इमान्दार मानिस इश्वरको सर्वोत्कृष्ट नमूना हो ।' हाम्रा नेताहरूले पनि आफूलाई इमान्दार सावित गरेर देशको राजनीतिक परिदृश्यमा आफूले आफैंलाई सर्वोत्कृष्ट राजनेता तुल्याउन आवश्यक छ । आफूलाई सर्वोत्कृष्ट तुल्याउने साँचो अरू कोहीसँग नभई नेताहरूसँग नै छ ।

[साभार : नेपाली पोष्ट  (मार्च १०, २०१३)] 

अद्यावधिक: २०७१।१०।१३ 

बाहुबली यातायात र भाडा वृद्धि

-यमबहादुर दुरा
 

नेपालको सार्वजनिक यातायात प्रणाली चरम अव्यवस्था र लापरबाहीबाट गुजि्ररहेको बेला पछिल्लोपटक भएको भाडा  बृद्धिले सर्वसाधारणलाई थप पीडा दिएको छ । जगजाहेर नै छ, सवारी प्रणालीमा विद्यमान अव्यवस्थाले सर्वसाधारणले वर्षौंदेखि सास्ती भोगिरहेका छन् र यो क्रम अटुट छ । मनोमानी भाडा उठाउने, अपशब्द बोलेर यात्रुलाई दुव्र्यवहार गर्ने, सवारी नियम उल्लङ्घन गर्ने, असुरक्षित सडकजस्ता पक्षहरू नेपालको सार्वजनिक यातायात प्रणालीको विशेषता नै मानिन्छन् ।

हरेक महिनाजसो ठूला सवारी दुर्घटनामा सर्वसाधारण नागरिकले ज्यान गुमाएको दुःखद समाचार आइरहन्छन् । एउटा प्लेन दुर्घटना हुँदा जाँचबुझ आयोग गठन हुन्छ तर सडक दुर्घटनामा  परेर महिनौंजसो यात्रु मर्दा कसैको ध्यान जाँदैन । मानौं, उनीहरू मान्छे नै हैनन् । नेपालको असुरक्षित र अव्यवस्थित सडक यातायात प्रणालीबारे विदेशी वृत्तचित्र निर्माताहरूको समेत ध्यान गएको छ । उनीहरूले ‘विश्वकै खतरनाक सडक यातायात’ शीर्षक दिएर नेपालको असुरक्षित यातायातबारे वृत्तचित्र बनाएका छन् ।

अब यहाँ स्वाभाविक रूपमा प्रश्न उठ्छन्, नागरिकले खेप्नुपरेका हैरानी र सास्तीले सरोकारवाला निकायहरूलाई किन छुँदैन ? सार्वजनिक यातायात प्रणालीलाई यथाशक्य सुधार्दै जाने भन्ने आˆना घोषित प्रतिबद्धताविरुद्ध सरकार र यातायात व्यवसायीहरू किन भाडा वृद्धिमा केन्द्रित भइरहेका छन् ? नागरिकको पीर-मर्कालाई वेवास्ता गरेर ‘काले काले मिलेर खाऊँ भाले’ को किस्सा उनीहरू किन पुनरनवृत्ति गरिरहेका छन् ? के नागरिकको पीर-ब्यथालाई एकतिर पञ्छाएर अप्राकृतिक रूपमा भाडा बृद्धि गर्नुमात्र सरकार र यातायात व्यवसायीहरूको काम हो ? जनउत्तरदायी निकाय भएकाले उनीहरूले यी प्रश्नको उत्तर दिन आवश्यक छ ।

सवारी साधनको समयानुकूल भाडा वृद्धि हुनुपर्छ । यसमा दुइमत छैन तर भाडा बृद्धिका आधारहरू प्रष्टसँग खुलाउन आवश्यक छ । सरकार र यातायात व्यवसायीबीचको अनुचित मिलोमतोमा अप्राकृतिक रूपमा भाडा वृद्धि गरिन्छ भन्ने जनगुनासो विगतदेखि वर्तमानसम्म निरन्तर छ । कमिसनको लोभमा पारेर होस् वा युनियनको धम्की देखाएर नै किन नहोस्, २०४६ सालको राजनीतिक परिवर्तनपछि यातायात व्यवसायीहरूले सरकारलाई अटुट रूपमा घुँडा टेकाइरहेको देखिन्छ । यसबाट सर्वसाधारण नागरिक मर्कामा परिरहेका छन् । लोकतन्त्रमा पनि बाहुबलीहरूकै हैकम चल्ने हो र नागरिक फेरि पनि निरीह प्राणी बन्ने हो भने सहअस्तित्वपूर्ण र शोषणरहित समाजको नारा किन फलाक्ने ?

सवारी साधनमा यात्रुहरू कोचाकोच गरेर राख्न नपाइने लगायतका विषयमा सरकार र यातायात व्यवसायीबीच भएको सम्झौता लागू भएको पाइँदैन । दशैंजस्ता धेरै मानिस आवतजावत हुने याममा यात्रुको विवशताबाट फाइदा उठाएर मनलाग्दी भाडा उठाउने, विद्यार्थीलाई सहुलियत नदिनेजस्ता अराजकता सार्वजनिक यातायात प्रणालीको दीर्घकालीन रोग हुन् । लोकतान्त्रिक मूल्य-मान्यताको विरुद्ध हुनेगरी भएका क्रियाकलापप्रति सरकार मूकदर्शक बनेको देखिन्छ ।

सरकारले कहिलेकाही अनुगमन गरिहाले पनि देखाउनका लागि मात्र गरेको प्रतीत हुन्छ । सार्वजनिक निकायमा हुने गतिविधिको अनुगमन गर्नु सरकारको नियमित काम हो तर यो एउटा निश्चित याममा आउने पर्वको क्षणिक तामझामजस्तो मात्र बनेको छ । सार्वजनिक यातायात प्रणालीमा वैज्ञानिक भाडा निर्धारण गर्ने भनेर इन्जिनियरिङ क्याम्पसमार्फत् गरिएको अध्ययन पनि हात्तीको देखाउने दाँतभन्दा बढी हुन सकेन । यसले नागरिकको पक्षमा गरेको देखिएन ।

अब नागरिक समाजलगायत सबै सरोकारवाला निकायहरूको सम्मानजनक सहभागितामा सरकार र यातायात व्यवसायीहरूले भाडा वृद्धिबारे संयुक्त रूपमा ‘स्वेतपत्र’ जारी गर्नुपर्ने बेला आएको छ । यसो गरिएमा यातायात क्षेत्रमा लोकतान्त्रिक अभ्यासको थालनी हुनुका साथै गुमेको जनविश्वास केही हदसम्म भए पनि फर्कनसक्छ । यस कार्यमा सरकारको इच्छाशक्तिको मुख्य भूमिका रहन्छ ।

पारदर्शिता र उत्तरदायित्व लोकतान्त्रिक समाजको आधारस्तम्भ मानिन्छ, जुन हरेक नागरिक र निकायमा हुनुपर्ने अत्यावश्यक गुण मानिन्छ । त्यसमा पनि सार्वजनिक सरोकारका निकायमा त पारदर्शिता र उत्तरदायित्व झन बढी आवश्यक हुन्छ । इमान्दारितामा मात्र पारदर्शिता र उत्तरदायित्व बाँच्न सक्छ । सवारी भाडा वृद्धिबारे पनि सरकार र यातायात व्यवसायीहरूले इमान्दारिता देखाउन आवश्यक छ । यसो भएमा मात्र उनीहरूको व्यवहारमा पारदर्शिता र उत्तरदायित्व झल्कनेछ ।

[ साभार: अनलाइन खबर  (फागुन २६, २०६९) ]